W czasie II Wojny Światowej władze hitlerowskie stworzyły na terenie Görlitz po stronie obecnego Zgorzelca Międzynarodowy Obóz Jeńców Wojennych Stalag VIII A. Szacuje się, że w przez obóz przewinęło się ponad 120 tys. jeńców. Liczba ofiar śmiertelnych przekroczyła 10.000 osób.
Teren dawnego obozu dla jeńców wojennych Stalag VIII A znajduje się obecnie na południowej granicy polskiej części bliźniaczego miasta Zgorzelec-Görlitz. To miejsce, ważne historycznie, w okresie między 1939 a 1945 r. naznaczone zostało cierpieniem i śmiercią. Równowagę dla wydarzeń pełnych niewyobrażalnego cierpienia i śmierci tysięcy jeńców wojennych którzy przeszli przez Stalag VIII A, stworzył francuski kompozytor Olivier Messiaen (1908 – 1992). Właśnie tutaj, w zimie 1940/41, jako jeniec wojenny, ukończył on swój „Kwartet na koniec czasu”, utwór, który w międzyczasie stał się sławny na całym świecie. 15 stycznia 1941 Messiaen wraz z Henrim Akoka, Jeanem de Boulaire i Etiennem Pasquier zaprezentował go po raz pierwszy przed grupą 400 towarzyszy niedoli i strażnikami. W Stalagu VIII A, w sposób znamienny dla tamtych okrutnych czasów, a jednocześnie przewrotny – połączyło się cierpienie i nędza z jedną z najbardziej znanych kompozycji XX wieku „Quatuor pour la Fin du Temps”.
Polscy artyści: Zdzisław Nardelli, Konrad Cebrowski, Czesław Mętrak, Bohdan Samulski, Antoni Śliwiński, Aleksander Łyczewski, Tadeusz Łakomski oraz Jan Świderski, którzy w tym samym czasie przebywali z Messiaenem w obozie, w momencie powstawania kompozycji utrzymywali bardzo bliskie kontakty z muzykiem, sławnym już wtedy we Francji. Takim sposobem Stalag VIII A w Zgorzelcu stał się ważnym dla historii i kultury miejscem, miejscem, w którym przyszłe pokolenia będą mogły zrozumieć , jaką niewidzialną siłę, ale jednocześnie niepokonaną i ponadczasową, posiada muzyka.
Po 1945 r. Olivier Messiaen działając w Paryżu jako artysta i nauczyciel zdecydowanie zdominował i wywarł wpływ na kompozycje i pokolenie kompozytorów. Do jego uczniów należą: Pierre Boulez, Karl-Heinz Stockhausen, Iannis Xenakis i George Benjamin, a „Kwartet na koniec czasu” jest najczęściej granym na świecie utworem minionego stulecia.
W europejskim mieście Zgorzelec-Görlitz, w podobny sposób, jak w Leningradzie, gdzie Dimitrij Schostakowitsch w 1941 r. podczas oblężenia przez faszystowskie wojska rozpoczął pracę nad swoją 7 symfonią i w Terezinie, gdzie komponowali Viktor Ullmann, Pavel Haas i Gedeon Klein do czasu kiedy zostali wysłani na śmierć do Auschwitz – trwoga łączy się z przepełnionym fantazją, nadzieją i kreatywnymi siłami światem twórczego ducha, skrytego w człowieku. Ten splot strachu i uporu ducha twórczego wskazuje na istnienie siły, która pokonała prowadzący do zagłady Europy i Świata faszyzm. W żadnym z w/w miast, tak jak w Zgorzelcu-Görlitz nie da się połączyć w jednym miejscu historii z dziełem epokowym. Tutaj w lipcu 2008 r. podczas międzynarodowego Workcamps młodzież z 7 europejskich krajów oczyściła teren i odkryła fundamenty Baraku Teatralnego 27 B obozu jenieckiego Stalag VIII A, miejsce prapremiery „Kwartetu na koniec czasu” – pod kierownictwem dwóch naukowców, którzy odpowiednio zabezpieczyli i udokumentowali wszelkie znalezione tu przedmioty.
Wydarzeniami historycznymi obejmującymi Stalag VIII A oraz twórczością artystyczną Oliviera Mesiaena interesuje się wielu współczesnych historyków i muzyków świata. Na terenie Ziemi Zgorzeleckiej i miasta Görlitz tematykę podjęło stowarzyszenie MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN e.V. Gorlitz i Fundacja Centrum Wspierania Przedsiębiorczości w Zgorzelcu. W wyniku wspólnych działań zorganizowano szereg koncertów z udziałem wybitnych artystów z całego świata wykonujących dzieło Messiaena.
Podczas wielu spotkań artystów z władzami samorządowymi, Fundacją i Stowarzyszeniem, zrodziła się idea wybudowania w tym miejscu Europejskiego Centrum Edukacyjno–Kulturalnego Zgorzelec–Görlitz MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN, które na styku trzech granic ma stać się miejscem pamięci, nauki i artystycznej przyszłości, miejscem, w którym historycy, artyści, a przede wszystkim młodzież z Europy będzie spotykała się przez cały rok. Centrum to tworzenie kolejnych mostów kultury i europejskiej edukacji, gdzie w profesjonalnych warunkach, będzie pogłębiana wiedza historyczna i umiejętności artystyczne.
Na tej bazie, stworzonej z historii i muzyki powstanie na 14 hektarowym terenie dawnego wojennego obozu jenieckiego, oddanym do dyspozycji przez Gminę Zgorzelec MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN, łączący pamięć i współczesne kreatywne działanie w dziele Europejskiego Centrum Edukacyjno-Kulturalnego Zgorzelec-Görlitz. Osiągnięcie tego celu ma umożliwić budowa dwóch budowli MEETINGPOINT, gdzie spotkają się pamięć i przyszłość. Powstanie twórcze miejsce nauki dla badaczy i artystów, a przede wszystkim dla dzieci i młodzieży z bliźniaczego miasta Zgorzelec-Görlitz. Miejsce otwarte dla trójnarodowościowego regionu i kontynentu, miejsce spotkań ludzi, którzy odkryją drzemiący w tym miejscu potencjał różnorodnych możliwości, tworząc z Domu Pamięci, Baraku Teatralnego i Budynku Spotkań/Kształcenia, Domu Oliviera Messiaena miejsce promieniujące twórczością i kreatywnością na całą Europę.
Pamiątki dotychczas częściowo przechowywane i wystawione w izbie pamięci w Zespole Szkół Zawodowych i Licealnych w Zgorzelcu (stalag8a.blogspot.com/p/izba-pamieci.html) będą należeć wraz z innymi muzealiami i w połączeniu z aktualnymi tematycznymi prezentacjami (w odpowiednio zróżnicowanym, przydatnym również dla celów seminaryjnych zakresie) do Domu Pamięci, gdzie znajdzie miejsce archiwum z nazwiskami, życiorysami i dokumentami jeńców wojennych obozu.
Dawny Stalag VIII A, dzięki swojemu stanowi zachowania może służyć jako przykład miejsca pamięci, ponieważ po 1945 r. nie był w żaden sposób użytkowany, dlatego na MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN spoczywa szczególne zadanie, zachować to miejsce jako szczególne dla wspólnie rozwijającej się od 1989 r. Europy, dla jej pamięci historycznej i utrzymać w pamięci ludzi, którzy w jedyny w swoim rodzaju sposób budują pomyślność, różnorodność i kulturę kontynentu: dzięki temu Europa na nowo odnalazła się na swojej królewskiej drodze (VIA REGIA) – do siebie samej (messiaen.themusicpoint.net).
Film dokumentalny
Poniżej prezentujemy film dokumentalny w reż. Krzysztofa Klimka ze świetnym udziałem zm. prof. Roman Zgłobicki, opowiadającego wydarzenia które miały miejsce na terenie obozu jenieckiego Stalag VIII A.
Część I.
Część II.
